ΜΕΤΑ ΤΟ ΣΕΙΣΜΟ - Οικονομική κρίση και θεσμική επιλογή

   

Αυτή την περίοδο διαβάζω ένα βιβλίο σχετικά με την παγκόσμια οικονομική κρίση το οποίο βρήκα μέσα από μία γνωστή εφημερίδα, το πρώτο από μία σειρά ανάλογων βιβλίων που θα προσφέρει. Το βιβλίο στηρίχτηκε σε συνεντεύξεις οι οποίες δόθηκαν στους υπευθύνους τους Επιστημονικού Συμβουλίου για την Κυβερνητική Πολιτική (WWR), μία δεξαμενή σκέψης της Ολλανδίας, από 24 ειδικούς σε ένα ευρύ φάσμα γνώσεων και εμπειρίας από τους τομείς της οικονομίας, των μακροοικονομικών,  της οικονομικής και πολιτικής ιστορίας, της θεωρίας της παγκοσμιοποίησης, της αναπτυξιακής πολιτικής, των διεθνών σχέσεων, της κοινωνικής προστασίας, της κοινωνιολογίας, της πολιτικής επιστήμης και της στρατηγικής πολιτικής. Σε αυτούς ζητήθηκε να απαντήσουν σε έναν κατάλογο ερωτήσεων σε ζωντανές συνεντεύξεις και στη συνέχεια είχαν την δυνατότητα να επεξεργαστούν τα κείμενα που προέκυψαν. Οι συνεντεύξεις αυτές δόθηκαν το διάστημα μεταξύ Μαρτίου και Σεπτεμβρίου 2009, δηλαδή πριν ξεσπάσει οι κρίση στην Ελλάδα. 

   Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε πέντε ενότητες, σε καθεμία από τις οποίες διερευνώνται διαφορετικές διαστάσεις και όψεις των θεσμικών επιπτώσεων της κρίσης. Στην πρώτη ενότητα γίνεται λόγος για τη διάγνωση της κρίσης. Στη δεύτερη ενότητα υπάρχουν κείμενα που μελετούν το περιθώριο ελιγμών των εθνικών θεσμών χάραξης πολιτικής. Στην τρίτη ενότητα, δίνονται διαφορετικές εκτιμήσεις για το κατά πόσο μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο η σύγχρονη οικονομία της αγοράς. Η τέταρτη ενότητα περιέχει μία ποικιλία απόψεων για τη μορφή που μπορεί να πάρει ο νέος παγκόσμιος καπιταλισμός. Τέλος, το πέμπτο μέρος είναι αποκλειστικά αφιερωμένο στο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

   Ένα από εκείνα που μου έκαναν εντύπωση στην εισαγωγή του βιβλίου είναι η ερμηνεία για την αδυναμία των ακαδημαϊκών οικονομολόγων να προβλέψουν και να αντιληφθούν τι ακριβώς συνέβαινε. Αναφέρεται, λοιπόν, ότι ο "κλάδος των οικονομολόγων είχε αφοσιωθεί στο μοντέλο του ορθολογικού δρώντος και στο πρότυπο της αποδοτικότητας της αγοράς, ώστε είχαν εντελώς ξεχάσει κάποιες από τις βασικότερες κινητήριες δυνάμεις των οικονομικών κρίσεων : τα ζωώδη ένστικτα. Θεμελιώδης θέση στη κεϋνσιανή οικονομική προσέγγιση έχει η ιδέα ότι αντί να καθορίζεται από έλλογες αποφάσεις, μεγάλο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας κυβερνάται από ζωώδη ένστικτα, τα οποία γίνονται καλύτερα κατανοητά ως κύματα αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας. Τα ζωώδη ένστικτα καταλαμβάνουν τους καταναλωτές και τους επενδυτές, και έτσι, οδηγούν στη δημιουργία αυτοεκπληρούμενων προφητειών επειδή επηρεάζουν την παραγωγή και τις επενδύσεις".

   Αυτό φυσικά μου θυμίζει την κατάσταση που βίωνε η ελληνική κοινωνία κατά τη δεκαετία του 2000. Για αρκετά χρόνια υπήρχε μία τεράστια φούσκα καταναλωτισμού και κερδοσκοπίας στηριζόμενη στην άποψη ότι "όλα θα πάνε καλά και ακόμα καλύτερα". Έτσι, δανειζόμασταν όλοι σχεδόν για να κάνουμε γάμο, να πάμε διακοπές, να αγοράσουμε πανάκριβα αυτοκίνητα και να εντυπωσιάσουμε τους άλλους. Και κατά το 2008 ξέσπασε η παγκόσμια κρίση και "έσπασε" η φούσκα αυτή. Ο κόσμος άρχισε να τρομοκρατείται υπερβολικά σε σχέση με την επίδραση και την έκταση της κρίσης στην Ελλάδα (σε αυτό συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό οι τηλεοπτικοί σταθμοί - θα θυμάστε φυσικά τον φόβο και τον πανικό με τον οποίο έντυναν τα ρεπορτάζ τους). Αυτό επηρέασε, τόσο τους εγχώριους, όσο κυρίως τους ξένους επενδυτές, αλλά και οδήγησε στον περιορισμό της κατανάλωσης και συνεπώς της παραγωγής.

   Το βιβλίο έχει την επιμέλεια των Anton Hemerijck, Ben Knapen, διευθυντής και μέλος αντίστοιχα του WWR και της Ellen van Doorne, μέλος του προσωπικού του Πρωθυπουργικού Γραφείου.