Έρευνα του Ι.Ο.Β.Ε. για την εξίσωση του ΕΦΚ στο πετρέλαιο θέρμανσης και κίνησης

   Δημοσιεύτηκε στις 06/09/2013 μία έρευνα του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Eρευνών (IOBE) σχετικά με την αποτελεσματικότητα του μέτρου της εξίσωσης του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης (ΕΦΚ) που υιοθέτησε το Φθινόπωρο του 2012 η κυβέρνηση. Παράλληλα παρουσιάζονται διάφορες προτάσεις για τη βελτίωση του προγράμματος οικονομικής ενίσχυσης των καταναλωτών πετρελαίου θέρμανσης.

    Στόχος του μέτρου ήταν η πάταξη του λαθρεμπορίου λόγω των διαφορετικών συντελεστών. Το λαθρεμπόριο είχε σοβαρές προεκτάσεις σε όρους διαφυγόντων φορολογικών εσόδων, διαμόρφωσης συνθηκών αθέμιτου ανταγωνισμού στις αγορές των εν λόγω προϊόντων και στήριξης παράνομων κυκλωμάτων. Η γενικότερη αίσθηση που έχει διαμορφωθεί στην κοινή γνώμη είναι ότι το μέτρο απέτυχε από δημοσιονομικής πλευράς, επιφέροντας συγχρόνως δυσανάλογη υποβάθμιση του επιπέδου ευημερίας αρκετών νοικοκυριών, τα οποία στερήθηκαν ενός ικανοποιητικού επιπέδου θέρμανσης της κατοικίας τους κατά τους χειμερινούς μήνες. Επιπλέον, στην εφαρμογή του μέτρου αποδίδεται και η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας, ιδιαίτερα στην Αθήνα, από τη χρήση εναλλακτικών πηγών θέρμανσης (καυσόξυλα), η οποία δημιούργησε σοβαρούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία. 

   Ανάμεσα στα αποτελέσματα τις έρευνας παρουσιάζονται τα εξής :

Α. Από δημοσιονομικής πλευράς το μέτρο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί επιτυχημένο, καθώς παρά την αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου, τα συνολικά έσοδα περιορίστηκαν και απέκλιναν σημαντικά από τους στόχους του προϋπολογισμού. Οι αποκλίσεις μειώνονται (αλλά διατηρούνται) εάν συμπεριληφθούν τα πρόσθετα έσοδα από τη φορολόγηση των υποκατάστατων πηγών ενέργειας, για τα οποία δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία. Συγκεκριμένα :

Τα έσοδα από τον ΕΦΚ στο πετρέλαιο θέρμανσης αυξήθηκαν κατά 97% το 2012 και εκτιμάται ότι θα αυξηθούν επιπλέον 23% το 2013.

Ωστόσο, η αύξηση των εσόδων από τον ΕΦΚ στο πετρέλαιο θέρμανσης το 2013 υπερκαλύπτεται από την πτώση των εσόδων από ΦΠΑ.

Στο πετρέλαιο κίνησης υποχώρησαν τα συνολικά έσοδα από ΕΦΚ και ΦΠΑ κατά 8% (εκτίμηση 2013).

Σε σύγκριση με τους στόχους του προϋπολογισμού για το 2012 τα έσοδα από τους ΕΦΚ σε πετρέλαιο κίνησης και θέρμανσης ήταν λιγότερα κατά €335 εκατ. (€255 εκατ. αν συνυπολογιστεί η μικρή καταβολή επιδόματος θέρμανσης το 2012, ενώ είχαν προϋπολογιστεί €80 εκατ.)

Το 2013 η απόκλιση από το στόχο του προϋπολογισμού εκτιμάται σε €473 εκατ. μόνο από τον ΕΦΚ στο diesel.

Αν ληφθεί υπόψη η χορήγηση επιδόματος θέρμανσης, η απόκλιση περιορίζεται το 2013 σε €316 εκατ. (χωρίς το ΦΠΑ) καθώς είχε προϋπολογιστεί μεγαλύτερο από το (εκτιμώμενο) ποσό επιστροφής.

Β. Όσον αφορά την αξιολόγηση του μέτρου παροχής επιδόματος στους δικαιούχους καταναλωτές πετρελαίου θέρμανσης παρατηρούνται τα εξής :

• Η απόφαση σχετικά με τα κριτήρια και τις διαδικασίες χορήγησης επιδόματος θέρμανσης δημοσιεύτηκε στις 16.11.2012, δηλ. με ένα μήνα καθυστέρηση από την έναρξη της περιόδου διάθεσης πετρελαίου θέρμανσης. Εν τω μεταξύ είχε καλλιεργηθεί αρνητικό κλίμα στους καταναλωτές πετρελαίου θέρμανσης από την κατακόρυφη αύξηση του ΕΦΚ και πολλά νοικοκυριά στράφηκαν σε εναλλακτικούς τρόπους θέρμανσης.
• Τουλάχιστον κατά την 1η περίοδο λειτουργίας του συστήματος, η διαδικασία υποβολής αίτησης για τη χορήγηση επιδόματος θέρμανσης αποδείχθηκε αρκετά πολύπλοκη για μεγάλο τμήμα των δυνητικών δικαιούχων. Εκτός από την αίτηση του δικαιούχου απαιτούσε αίτηση και από το διαχειριστή της πολυκατοικίας, ενώ δεν είναι λίγα τα νοικοκυριά που δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Ως αποτέλεσμα αρκετοί δικαιούχοι δεν υπέβαλαν αίτηση για τη χορήγηση του επιδόματος ή καθυστέρησαν να λάβουν το επίδομα.
• Αυτό επιχειρήθηκε εν μέρει να αντιμετωπιστεί και πάλι με μεγάλη καθυστέρηση, καθώς μόλις στα μέσα Ιανουαρίου 2013 εκδόθηκε απόφαση για την υποβολή της αίτησης μέσω ΚΕΠ χωρίς ωστόσο να είναι δυνατή η παρακολούθηση της πορείας της αίτησης.
• Ο ετεροχρονισμός και η καθυστέρηση καταβολής του επιδόματος σε σχέση με την ημερομηνία αγοράς των ποσοτήτων πετρελαίου θέρμανσης (κατά τουλάχιστον 20 ημέρες), εξασθενίζει τη σχέση μεταξύ της πραγματικής (καθαρής) τελικής τιμής αγοράς και της ζητούμενης ποσότητας. Η καταναλωτική συμπεριφορά διαμορφώθηκε κυρίως με βάση την τιμή αγοράς, χωρίς να υπεισέρχεται άμεσα στην απόφαση των ποσοτήτων αγοράς το επίδομα θέρμανσης, το οποίο λειτουργεί έτσι ως εισοδηματική ενίσχυση που μπορεί να δαπανηθεί (και) σε άλλους σκοπούς.
• Δεν πραγματοποιήθηκε εκστρατεία ενημέρωσης των καταναλωτών για τον πραγματικό αντίκτυπο της εξίσωσης των συντελεστών στην τελική τιμή αγοράς και στη δαπάνη των καταναλωτών μετά τη χορήγηση του επιδόματος. 
• Κάποια από τα κριτήρια για τη χορήγηση επιδόματος θέρμανσης λειτούργησαν περιοριστικά (τεκμήριο αυτοκινήτου, αξία ακίνητης περιουσίας), «διαγράφοντας» ουσιαστικά ένα πρόσθετο τμήμα της ζήτησης για πετρέλαιο θέρμανσης.

Γ. Τέλος, εξετάζονται διάφορα σενάρια για την εξέλιξη της αγοράς πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης έως το 2015, όπως είναι η διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης, η διεύρυνση των κριτηρίων χορήγησης του επιδόματος, η κατάργηση των κριτηρίων και η απλούστευση των διαδικασιών χορήγησης και η μείωση του συντελεστή ΕΦΚ στο πετρέλαιο. Αυτό που προτείνεται είναι η κατάργηση ή η διεύρυνση των κριτηρίων, διότι με τον τρόπο αυτό διατηρείται ο αποκλεισμός του λαθρεμπορίου και ταυτόχρονα ενισχύονται τα έσοδα και βελτιώνονται οι συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυριών. Περιορίζονται επίσης οι αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στο περιβάλλον και κατ’ επέκταση στη δημόσια υγεία από την καύση βιομάζας και ακατάλληλων υλικών για σκοπούς θέρμανσης. Επιπλέον, θα πρέπει να συνοδευτεί από αποτελεσματική, έγκαιρη και συστηματική επικοινωνία των αλλαγών, ώστε οι καταναλωτές να είναι επαρκώς ενημερωμένοι και να ενσωματώσουν πλήρως στις αποφάσεις αγοράς τους την έκπτωση που παρέχεται μέσω του επιδόματος θέρμανσης. Και τέλος, θα πρέπει να μειωθεί δραστικά ο χρόνος απόδοσης του επιδόματος θέρμανσης.

Ολόκληρη την έρευνα μπορείτε να τη βρείτε στην ιστοσελίδα του ΙΟΒΕ.